Kuṇḍalinī

Kuṇḍalinī to zapewne jeden z najbardziej tajemniczych i wieloznacznych terminów występujących w jodze, tantrze i tantrycznym buddyzmie. Samo słowo pochodzi najprawdopodobniej od słowa kuṇḍala, które oznacza rodzaj kolczyka o spiralnym kształcie. Kuṇḍalinī zatem znaczy dosłownie „ta, która jest zwinięta”.  Pojęcie kuṇḍalinī zostaje jednak napełnione różną treścią w zależności od epoki oraz opisujących go autorów.  Na określenia kuṇḍalinī używa się wiele synonimów – np. kutilāṅgī (ta o zakrzywionym ciele), bhujaṅgī  (ta o wyglądzie węża), śakti (energia), īśvarī (bogini), arundhatī (ta o nadzwyczajnej mocy).

Po raz pierwszy termin ten zostaje użyty w najprawdopodobniej tekstach tantrycznych (np. powstałej ok. VII w Siddhayogeśvarīmata), w których kuṇḍalinī określana jest jako praźródło świata, dźwięków składających się na język, oraz trzech energii (śakti) – świadomości, tworzenia i rozumienia. W kaszmirskim śivaizmie można znaleźć rozróżnienie na dwa rodzaje kuṇḍalinī, z których jedno rezyduje w górze ciała, zaś drugie w jego dolnych częściach, zaś celem praktyki w tym odmianie tantry było połączenie tych dwóch typów kuṇḍalinī, co miało dać wgląd w prawdziwą istotę rzeczywistości. Początkowo w tantrze kuṇḍalinī była najprawdopodobniej rozumiana jako pewien stan funkcjonowania energii (prāṇa), dopiero w okresie późniejszym zaczęto traktować ją jako coś odrębnego, porównywać ją do bogini i wizualizować jako węża.

Kuṇḍalinī pojawia się w teorii jogi za pośrednictwem tantry w nurcie określanym jako  haṭhayoga. Lokalizuje się ją w dole ciała, u podstawy głównego, centralnego kanału energetycznego (suṣumnā). W zależności od tradycji zauważyć można dwie interpretacje roli jaką odgrywa ona w praktyce jogi. W niektórych tekstach (np. Vasiṣṭhasaṃhitā lub Dattātreyayogaśāstra) kuṇḍalinī jest rodzajem blokady, która uniemożliwia swobodne wnikanie oddechu (prāṇa) do centralnego kanału energetycznego. Dopiero poprzez praktyki pobudzające ogień w naszym ciele kuṇḍalinī prostuje swoje sploty, co umożliwia wniknięcie oddechu do suṣumnā i przemieszczanie się go ku górze. Zwolennikiem tej interpretacji był uznawany przez wielu za ojca współczesnej jogi Krishnamacharya.

W innej interpretacji (obecnej m.in. w Haṭhapradīpikā) pobudzenie kuṇḍalinī powoduje, że to właśnie ona przemieszcza się kanałem centralnym ku górze, eliminując przy tym wszelkie nieczystości (HP 2.75) oraz przekłuwając blokady energetyczne (HP 3.2). Według Haṭhapradīpiki to właśnie pobudzenie kuṇḍalinī stanowi więc podstawę (ādhāra) wszystkich praktyk jogi (HP 3.1) oraz jest drogą do wyzwolenia się z łańcucha reinkarnacji (HP 3.102). Zgodnie z tą interpretacją zatem kuṇḍalinī jest sama w sobie rodzajem energii, której aktywowanie jest celem jogicznych praktyk.

Niezależnie od różnic w opisie roli kuṇḍalinī w praktyce tantry i jogi, jej pobudzenie kojarzone jest zwykle z intensywnymi stanami emocjonalnymi, ekstatycznymi i energetycznymi oraz głębokimi i trwałymi zmianami świadomości. Na przykład według Sivanandy Saraswati, obudzeniu kuṇḍalinī towarzyszą wizje wykraczająca poza zmysłowe doznania, przed joginem otwierają się nieopisanie cudowne doznania, a on sam uzyskuje boską wiedzę, moc i doznaje ekstazy. Jednocześnie często można spotkać się z przestrogami, według których podejmowanie zaawansowanych jogicznych praktyk w celu pobudzenia kuṇḍalinī bez odpowiedniego przygotowania może owocować zaburzeniami psychicznymi.