Anga

Słowo aṅga znaczy „człon” lub „element” (np. ciała) albo „wydzielona część” (np. dyscypliny naukowej). W tekstach poświęconych praktyce jogi czasem tłumaczy się je również jako „narzędzie”. W języku jogi aṅga występuje zwykle w połączeniu z liczebnikiem i stanowi nazwę metody jogi, która składa się z określonej w ten sposób liczby członów lub elementów. Najsłynniejszym systemem jogi, który nazwę taką wykorzystuje jest ośmioczłonowa (aṣṭāṅga) joga opisana w Yogasūtrach Patañjalego.

Za człony lub narzędzia praktyki jogi uznaje się zwykle takie elementy jak np.: zasady etyczne, praktykę asan, praktyki oddechowe, wycofanie zmysłów oraz medytację. Osiem członów praktyki jogi Patañjalego to: yamy (ograniczenia etyczne), niyamy (powinności), āsana, prāṇāyāma (praktyki oddechowe), pratyāhāra (wycofanie zmysłów), dhāraṇā (skupienie uwagi), dhyāna (medytacja) oraz samādhi (głęboka medytacyjna absorbcja).

Wzajemne relacje pomiędzy ośmioma członami jogi Patañjalego nie są jednak czasem proste do uchwycenia. Z analizy tekstu samych sūtr oraz ich pierwszego i uznawanego za najbardziej autorytatywny komentarza (Yogasūtrabhāṣya) wynika, że poszczególne aṅgi nie są etapami praktyki, które mają następować jeden po drugim. Innymi słowy system jogi Patañjalego zakłada „współpraktykowanie” wszystkich ośmiu członów, czyli osiągnięcie biegłości w jednym elemencie nie wydaje się być warunkiem rozpoczęcia praktyki kolejnego.

Z drugiej jednak strony relacje między poszczególnymi członami oraz ich charakter różnią się. Pierwsze dwie aṅgi – czyli yamy i niyamy – stanowią rodzaj fundamentu, na którym opiera się cała praktyka. Bez uporządkowania relacji ze światem zewnętrznym i samym sobą nie do się praktykować jogi – wydaje się twierdzić Patañjali. Praktyka asan, która stanowi właściwie podstawę jogi współczesnej, ma w Yogasūtrach charakter jedynie pomocniczy i polega na zajęciu siedzącej, wygodnej i stabilnej pozycji medytacyjnej. Co więcej, w osiągnieciu takiej pozycji kluczowe znaczenie ma stan umysłu praktykującego (rozluźnienie wysiłku i skupienie uwagi), a nie elastyczność czy sprawność ciała. Z kolei w wyniku pozostawania w tak rozumianej asanie pojawia się rodzaj specyficznej równowagi umysłowo-emocjonalnej, dzięki których jogin uwalnia się od dręczących zwykle człowieka par przeciwieństw (dvandva) – takich jak sukces i porażka, przyjemność i dyskomfort, itp. Taki właśnie stan równowagi pomaga w praktyce następnego członu jogi, jakim jest prāṇāyāma, dzięki której z kolei pojawia się gotowość umysłu do skupienia uwagi (dhāraṇā).  Z kolei pratyāhāra nie jest w ogóle opisana jako oddzielna praktyka, ale raczej jako skutek uspokojenia [poruszeń] świadomości (cittanirodha), wydaje się być zatem stanem, który po prostu pojawia się w wyniku głębokiej medytacji. Trzy ostatnie człony jogi Patañjalego – dhāraṇā, dhyāna i samādhi mają natomiast charakter płynny i w pewnym sensie stanowią opis progresji coraz głębszego stanu medytacji. To właśnie one stanowią dla autora Yogasūtr główne narzędzie praktyki jogi.

Współcześnie słowo aṅga pojawia się także w nazwie jednej z metod jogi, jaką jest Ashtanga joga, która spopularyzowana została przez Pattabhiego Joisa. Choć w warstwie słownej nazwa „Ashtanga joga” nawiązuje do teorii jogi Patañjalego, praktyka tej metody ma – w przeciwieństwie do jogi Patañjalego – znacząco rozbudowany fizyczny wymiar.