Yoga

Słowo yoga pochodzi od rdzenia √yuj, który ma wiele znaczeń. W zależności od kontekstu i okresu historycznego √yuj może być tłumaczone jako „zaprzęgać” (np., konia do wozu), „przygotowywać”, „nakładać” (strzałę na cięciwę łuku), „wkładać” lub „kierować”. W kontekście praktyki jogi jednak √yuj tłumaczone jest głównie albo jako „łączyć” lub jako „skupiać uwagę”.  Rozważania na temat jogi będą podkreślać więc jeden z elementów tej dwuznaczności. W słynnej definicji jogi Patañjalego joga definiowana jest jako uspokojenie poruszeń świadomości (yogaś cittavṛttinirodhaḥ – YS 1.2). Autora Yogasūtr  utożsamiał zatem jogę ze skupianiem uwagi, koncentracją czy głęboką medytacyjną absorbcją (samādhi). Z kolei w dziełach powstałych w nurcie haṭhayogi często można spotkać się z użyciem słowa „joga” jako synonim terminu „połączenie”. Na przykład Yogabīja definiuje jogę jako m.in. „połączenie słońca i księżyca” (YB 148c-149b), przy czym chodzi tu nie tyle o fizyczne ciała niebieskie, co o energie w ciele jogina, które z ich własnościami były utożsamiane.

Wieloznaczność słowa joga widoczna jest także na innym poziomie. W zależności od kontekstu słowo to może oznaczać pewien zbiór praktyk czy narzędzi, które służą osiągnięciu jakiegoś celu, ale także może oznaczać sam cel takich praktyk. Wieloznaczności tej byli zresztą świadomi autorzy dzieł poświęconych jodze. W komentarzu do Yogasūtr  Patañjalego przeczytać można, że: „Poprzez jogę poznać [można] jogę, joga z jogi powstaje. Ten, kto dzięki jodze skupi uwagę, znajduje odwieczną rozkosz w jodze.” (yogena yogo jñātavyo yogo yogāt pravartate | yo’pramattas tu yogena sa yoga ramate ciram ||) (YSBh 3.6). A zatem autor tego komentarza świadomie podkreśla, że joga (rozumiana jako zbiór praktyk) jest narzędziem do osiągnięcia jogi (rozumianej jako cel). Same Yogasūtry na określenie zbioru ośmiu narzędzi praktyki jogi używają określenia aṣṭāṅgayoga – czyli joga ośmio-członowa czy ośmio-narzędziowa), a zatem joga była dla Patañjalego nie tylko skupieniem uwagi (celem), ale także metodą do tego celu prowadzącą.

Podobną grę słów można znaleźć także w tak fundamentalnym dla teorii jogi dziele, jakim jest  Bhagavadgītā. Czytamy tam, że „rozłączenie połączenia z cierpieniem” (duḥkha-saṃyoga-viyogaṃ) „nazywane jest jogą” (yoga-saṃjñitam), a więc celem jogicznej praktyki. W tym samym wersie słowo „joga” występuje jednak także na określenie metody dojścia do tego celu: „jogę tę praktykować należy z pełnym zaangażowaniem i wolnym od smutku umysłem” (BhG 6.23).

Wieloznaczność terminu „joga” współcześnie bywa czasem źródłem nieporozumień. W naszych debatach o tym, czym jest joga zapominamy bowiem, że pojęcie to można rozumieć na wiele sposobów, zaś definicje jogi zmieniały się przez wieki – zarówno w odniesieniu do tego, co jest celem jogi, jak i do tego, jakie narzędzia mogą nam w osiągnięciu tego celu dopomóc.