Bandha

Słowo bandha pochodzi od rdzenia √badh, który znaczy „wiązać”, „krępować”, „ograniczać”, „zamykać” . W praktyce jogi pojęcie to oznaczać będzie zatem „wiązanie”, „zamykanie”, „ograniczanie” poprzez (fizyczne i energetyczne) uaktywnienie określonych partii ciała. W haṭhayodze stosowanie bandh jest integralną częścią praktykowania prāṇāyāmy oraz mudr i towarzyszy im zwykle zatrzymanie oddechu (kumbhaka). Pierwsze wzmianki o bandhach pojawiają się wraz rozwojem haṭhayogi w okolicach X-XI w. takich dziełach jak Amṛtasidhi oraz Amaraugha, w których opisane zostają mudry wykorzystujące bandhy.

XV-wieczna Haṭhapradīpikā opisuje dokładnie trzy rodzaje bandh. Pierwszą z nich jest uḍḍiyāna bandha, która polega na podciągnięciu mięśni przepony w górę po całkowitym wypuszczenia powietrza z płuc i zatrzymaniu akcji oddechowej na pewien czas. Tego typu praktyce nie towarzyszy jednak intensywne napinanie (czy wciąganie) mięśni brzucha. Po podciągnięciu przepony do góry w jamie brzusznej tworzy się podciśnienie, dzięki któremu brzuch zapada się niejako samoczynnie. Zdaniem autora Haṭhapradīpiki, uḍḍiyāna bandha jest najlepszą ze wszystkich bandh, zaś dzięki jej praktykowaniu zachowujemy długowieczność (HP 3.56-57). Dodatkowo, jeśli praktyka „uḍḍīyāny jest solidnie ugruntowana, wyzwolenie [z łańcucha ziemskich wcieleń] następuje spontanicznie” (HP 3.59).

Drugim rodzajem bandhy opisywanym przez Haṭhapradīpikę jest mūla bandha. Praktyka ta polega na naciskaniu piętą na krocze przy jednoczesnym podciąganiu do góry mięśni krocza (HP 3.60-63). Praktykowanie mūla bandhy zaleca się zatem w pozycji siedzącej, a rekomendowaną do niej asaną jest zwykle siddhāsana. Według Haṭhapradīpiki jedną z mudr podczas, których m.in należy zakładać mūla bandhę jest mahābandha mudra, której nazwa najprawdopodobniej bierze się z tego, że wykorzystuje więcej niż jedną bandhę. Znaczenie aktywowania mięśni krocza i stymulowanie ich ruchu ku górze bierze się z przekonania, że praktyka taka wywołuje subtelne zmiany energetyczne w ciele jogina, których efektem jest połączenie prāṇy z apāną lub wywołanie ruchu do góry uśpionej w dole ciała energii kuṇḍalinī. Podnosząc się do góry słoneczna energia kuṇḍalinī  łączy się z księżycową energią i rozpływa się po całym ciele w postaci nektaru amṛta (nektar nieśmiertelności), co zapewnia joginowi długowieczność i wyzwolenie z łańcucha ziemskich wcieleń.

Trzecią bandhą opisywaną przez Haṭhapradīpikę jest jālandhara bandha. Praktyka ta polega na lekkim zaciśnięciu mięśni krtani przy jednoczesnym zbliżeniu lub dotknięciu brody do mostka. Jālandhara bandha jest praktyką, którą zaleca się zdecydowanie podczas zatrzymania oddechu na wdechu (recaka kumbhaka). Założenie tej bandhy w sytuacji, kiedy płuca pełne są powietrza a czynności oddechowe ustały, staje się dla praktykującego swoistym zaworem bezpieczeństwa, który pozwala bez nieprzyjemnych doznań kontrolować ciśnienie powstałe w płucach po zaczerpnięciu głębokiego wdechu. Zdaniem autora Haṭhapradīpiki, podobnie jak pozostałe bandhy, regularna praktyka jālandhara bandhy sprzyja długowieczności, a także pozwala uniknąć bólów gardła (HP 3.69-70).

Współcześnie pojęcia bandha używa się często szerzej, także w oderwaniu od praktyki prāṇāyāmy oraz mudr. W niektórych stylach jogi podkreśla się np. znaczenie aktywacji dolnych, poprzecznych mięśni brzucha podczas praktyki asan. Aktywację taką nazywa się wówczas również uḍḍiyāna bandhą. Podobnie skierowanie brody w kierunku mostka (np. w padmāsanie czy sarvāṅgāsanie) nazywa się czasem jālandhara bandhą, choć nie następuje wówczas zatrzymanie oddechu. Ponieważ zakładaniu bandh towarzyszy umiejętna i subtelna aktywacja wybranych mięśni, ich praktykowanie uznawane jest za doskonały instrument nie tylko uzyskiwania większej świadomości własnego ciała, ale także  kierowania uwagi do wewnątrz. Stąd często podkreśla się, że umiejętna praca z bandhami stanowi swoisty miernik zaawansowania jogicznej praktyki.