Tapas

Słowo tapas pochodzi od rdzenia √tap (żarzyć się, mieć władzę, odczuwać ból). Pierwotnie tapas były praktykami wewnętrznej dyscypliny, które służyły osiąganiu nadzwyczajnych umiejętności (siddhi) i/lub wyzwoleniu się z łańcucha karmicznych wcieleń (mokṣa). Praktyka tapas często polegała wyrzeczeniu się świata, życiu w samotności oraz umartwianiu ciała np. poprzez długotrwałe głodówki, przyjmowanie niewygodnych pozycji na bardzo długi czas, wystawianiu się na działanie ekstremalnych temperatur, itp. Opisy takich praktyk można znaleźć w relacjach dotyczących życia historycznego Buddy, a także w zapiskach skrybów Aleksandra Wielkiego pochodzących z czasów jego wyprawy do Indii (IV w. p.n.e.).

Z czasem rozumienie tapas ulegało ewolucji. Bhagavadgītā krytykuje zachowania ascetyczne twierdząc, że nie są one zgodne z tradycyjnym przekazem (aśhāstra-vihitaṃ) oraz że ludzie, którzy praktykują takie drastyczne tapas są pełni hipokryzji i dają się opanować własnemu ego (BhG 17.5). W zamian Gītā proponuje tapas ciała, mowy i umysłu, które polegają m.in. na: czystości (śauca), powściągliwości (brahmacarya), wyrzeczeniu się przemocy (ahiṃsā), mowie, która nie budzi poruszenia, jest prawdziwa i przyjazna (anudvega-karaṃ vākyaṃ satyaṃ priya-hitaṃ), oraz uspokojeniu umysłu (manaḥ-prasādaḥ), małomówności (mauna), samokontroli (ātma-vinigrahaḥ) i czystości intencji (bhāva-sanśhuddhiḥ) (BhG 17.14-16).

Według Patañjalego praktyka tapas miała prowadzić do udoskonalenia ciała i organów zmysłów. Zdaniem komentatora Yogasūtr, Hariharānandy Āraṇyi, nieczystości te wynikają z różnego typu pragnień związanych z naszą cielesnością. Dzięki poddaniu ciała odpowiedniej dyscyplinie, ograniczaniu snu, poszczeniu, zachowaniu powściągliwości, a także poprzez praktykę prāṇāyāmy i āsan można te pragnienia przezwyciężyć.

We dzisiejszych realiach praktyką tapas mogą być również np. wstrzemięźliwość nie tylko w jedzeniu ale i w korzystaniu z różnych używek, oszczędne korzystanie z mediów społecznościowych, itp. Można także powiedzieć, że współczesna praktyka asan jest w jakimś sensie nawiązaniem do tradycji tapas – szczególnie jeśli charakteryzuje się znaczną intensywnością i odpowiednią regularnością. Praktykując tapas, staramy się wprowadzić do naszego życia pewien rodzaj dyscypliny, która ma nam dać możliwość rozwoju praktyki jogi i samego siebie.