Samatva

Pojęcie samatva występuje w jednej z najsłynniejszych definicji jogi, którą znajdujemy w Bhagavadgītā. Samatva jest rzeczownikiem powstałym od przymiotnika sama, który znaczy m.in. „taki sam”, „niezmienny”, „neutralny”, „kompletny” i samatva takie właśnie będzie miał konotacje. W języku jogi jednak najczęściej tłumaczy się go jako „spokój umysłu” lub „wewnętrzną równowagę”.

W Bhagavadgītā Kṛṣṇa formułuje myśl, że należy podejmować działania będąc ugruntowanym w praktyce jogi, uprzednio wyrzekając się przywiązania do ich owoców (yogasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā). Co więcej niezależnie od tego czy odnosimy w działaniach tych sukces czy porażkę, nasz stan umysłu powinien pozostać niezmienny (siddhy-asiddhyoḥ samo bhūtvā). „Taki spokój umysł nazywają jogą” (samatvaṃ yoga ucyate) – konkluduje Kṛṣṇa (BhG 2.48).

Taka definicja jogi stoi w pewnym kontraście do medytacyjnej jogi Patañjalego, w której główną treścią praktyki jest zatrzymanie poruszeń świadomości (yogaś cittavṛttinirodhaḥ) (YS 1.2) rozumiane jako odcięcie od zewnętrznego świata i pogrążenie się świadomości we własnej naturze (svarūpe 'vasthānam) (YS 1.3). Można powiedzieć, że stan jogi według Patañjalego jest stanem pozbawionym działania lub pozostaje w ogóle poza jakąkolwiek aktywnością – poza byciem samoświadomym.

Joga rozumiana jako samatva wydaje się zatem koncepcyjnie nieco bliższa wrażliwości współczesnego człowieka Zachodu. Aktywność czy podejmowanie działań są tu możliwe, a nawet wskazane, o ile biorą się one z motywacji szlachetnych, moralnych czy wynikają z obowiązku wobec innych czy własnego przeznaczenia. Z drugiej jednak strony, spokój umysłu jest możliwy do osiągnięcia jedynie, kiedy nie przywiązujemy się do rezultatów naszych działań na tyle, że nasza reakcja na sukces lub porażkę pozostaje taka sama, co pozostaje już w wyraźnej sprzeczności z ukierunkowaną na rezultat kulturą Zachodu. Samatva nie jest również stanem relaksu umysłu w przerwie między życiowymi aktywnościami, ale stałą dyspozycją wewnętrznej równowagi także podczas działania czy może nawet szczególnie w jego trakcie .  Praktyka samatva tylko z pozoru jawi się zatem jako łatwiejsza niż joga Patañjalego.