OM

Praktyce jogi towarzyszy czasem intonowanie mantr, które z reguły rozpoczyna i kończy dźwięk OṂ. Wymawia się go w istocie A-U-M i jest on jedną z najstarszych mantr. Tradycyjnie uważa się, że mantra OṂ została „zasłyszana” przez mędrców medytujących u podnóża Himalajów. Przypisuje się jej więc wielką moc. Według niektórych to właśnie z dźwięku OṂ powstał cały świat. Dlatego określa się go jako prāṇavaḥ – czyli zarówno coś, co sprawuje kontrolę nad siłą życiową i jednocześnie jest jej źródłem. OṂ utożsamiane bywa z Brahmanem (Chāndogyopaniṣad 1.1) lub czystą świadomością (Māṇḍūkyopaniṣad 1.8.). Zgodnie Kaṭhopaniṣad dźwięk OṂ jest nie tylko identyczny z Brahmanem, ale również gwarantuje temu, kto go zna, wszystko, co sobie tylko zażyczy (2.15-2.16). Bhagavadgītā z kolei utożsamia OṂ z Kṛṣṇą (BhG 7.8, 9.17, 10.25), który według niektórych tradycji uznawany jest wcielenie boga Viṣnu.

Części składowe dźwięku OṂ czasem kojarzy się również z trzema znaczącymi dla hinduizmu bóstwami. „A” uosabia Brahmę, odpowiedzianego za akt tworzenia. “U” uznaje się za symbol Viṣnu, którego rolą jest podtrzymywanie istnienia. „M” natomiast kojarzone jest się z Śivą, bogiem zmiany i transformacji. Według niektórych, podczas recytowania OṂ budzimy wibracje w różnych częściach ciała. „A” stymuluje wibracje w dole tułowia, miednicy i żołądku, a więc tam, gdzie znajdują się organy, odpowiedzialne za prokreację oraz wytwarzanie energii w procesie trawienia. „U” odpowiada za wibracje w okolicach serca, a więc miejsca, które w większości kultur symbolizuje m.in. miłość, która podtrzymuje istnienie. Dźwięk „M” z kolei rodzi wibracje w okolicach głowy, a więc tam, gdzie powstają idee kreujące zmianę. Według tej interpretacji, intonując OṂ, budzimy w ciele energie Brahmy, Viṣnu i Śivy. Brzmienie dźwięku OṂ współgrać ma z wibracją wszechświata, stanowi zatem symbol połączenia z innymi ludźmi, istotami żyjącymi i całą naturą. Potwierdzać zdaje się to Māṇḍūkyopaniṣad (1.1), która podkreśla, że „A” to pierwsza, zaś „U” ostatnia samogłoska alfabetu w Sanskrycie. Pomiędzy nimi mieści się więc wszystko, co możliwe jest do określenia słowami. Spółgłoska „M” natomiast przeradza się w ciszę, stając się symbolem tego, co poza słowa wykracza. A zatem recytowanie mantry OṂ można po prostu uznać za wyraz duchowości, składającej hołd temu, co wokół nas i z czym na różne sposoby współistniejemy.

Według Patañjalego intonowanie OṂ odgrywa istotną rolę w praktyce jogi. Nie może to być jednak intonowanie mechaniczne czy bezmyślne. Autor Yogasūtr zaleca powtarzanie tej mantry (japa) w połączeniu z wnikaniem w jej znaczenie (tad-artha-bhāvanam) (YS. 1.28). Intonowaniu OṂ towarzyszyć powinno zatem odpowiednie skupienie. Tylko wówczas jogin może osiągnąć świadomość wewnętrznego JA (pratyak-cetana) oraz przezwyciężyć trudności, jakie pojawiają się w praktyce jogi (YS 1.29). Recytacja OṂ – według autora Yogasūtr – miałaby mieć zatem niezwykłą moc. Nie tylko zbliża nas do osiągnięcia celu jogi, jakim jest samopoznanie, ale ułatwia pozbycie się m.in. chorób, ociężałości, wątpliwości, braku skupienia, lenistwa oraz braku powściągliwości, które w praktyce jogi stanowią poważne przeszkody (YS 1.30).

Niektórzy współcześni indolodzy uważają, że OṂ nie było pierwszym świętym dźwiękiem, jaki pojawił się tradycji hinduizmu. Zanim powstało OṂ recytowano bowiem inną mantrę. Według prof. Finniana Gerety, który specjalizuje się w historii OṂ, dźwięk ten pojawił się w rytuałach wedyjskich między 1000 a 600 rokiem p.n.e. Co ciekawe, wzmianki o OṂ nie znajdziemy w najstarszej części Wed, jaką jest Ṛgveda. Pojawia się on dopiero w Jaiminīya Saṃhitā, która przynależy do Sāmavedy. W samej Ṛgvedzie znajdziemy jednak inną mantrę, której przypisywane są podobne właściwości jak OṂ, i która była najprawdopodobniej czymś w rodzaju pra-OṂ. Tym dźwiękiem było hiṃ, a więc słowo, choć fonetycznie do OṂ podobne, wymawiane nieco inaczej. Podobnie, jak OṂ również hiṃ było mantrą uważaną za pra-dźwięk, którego źródło wykracza poza ludzki wymiar. W Ṛgvedzie dźwięk hiṃ przypisuje się bogini Vāc, uznawanej za pra-matkę wszechświata i jednocześnie boginię mowy (vāc dosłownie znaczy „mowa”, „słowo”, „język”). Bogini Vāc przedstawiana jest często w postaci krowy, dźwięk hiṃ kojarzony jest natomiast z odgłosem, jaki wydaje matka-krowa, która przywołuje swoje dzieci, by je nakarmić. Jak sugeruje prof. Gerety, u źródeł powstania OṂ mógł leżeć zatem dźwięk hiṃ, wzorowany na naturalnym odgłosie symbolizującym miłość, troskę i pragnienie zaspokojenia głodu. Kiedy zatem intonujemy lub słuchamy mantry OṂ, oprócz całej palety znaczeń z reguły przypisywanym tej mantrze, możemy także wyobrazić sobie, że oto pra-matka wszechświata, bogini Vāc, przywołuje nas, abyśmy mogli zaspokoić swój dojmujący głód wiedzy, szczęścia, spokoju i przepełnionej ekstazą nieśmiertelności.