Mantra

Mantra spełnia szczególną rolę w kulturze Indii, a więc z natury rzeczy także w jodze. Samo słowo wywodzi się od czasownika √man (myśleć, wiedzieć), a więc mantra jest narzędziem myślenia lub dążenia do wiedzy. Według jednej z tradycji, którą można odnaleźć już w Wedach świat wyłonił się z dźwięku. Dźwięk ten, a właściwie wibracja, miał być czynnikiem porządkującym rzeczywistość i nadającym jej formę. Za dźwięk ten często uznaje się właśnie mantrę OM. Chāndogya Upaniṣad stwierdza wprost, że „cały świat jest jedynie sylabą OM” (oṃkara evadaṃ sarvam) (2.23.3). Mantra OM uznawana jest zatem za przejaw takiej porządkującej świat wibracji.

Mantra nie jest jednak jedynie wypowiadanym, czy może raczej melorecytowanym słowem, ale ma siłę sprawczą, nie jest opisem rzeczywistości, ale kreacją, a więc działaniem. Często uznaje się, że jej treść nie została wymyślona przez człowieka, ale zasłyszana przez starożytnych mędrców. Dlatego mantrom przypisuje się moc, jeśli chodzi o duchowy rozwój oraz wpływ na życie lub zdrowie człowieka. Stąd wiele uwagi przywiązuje się do odpowiedniego sposobu intonowania mantr. Mantry mają precyzyjnie określoną intonację (svara) oraz długość poszczególnych sylab (mātrā). Jeśli są intonowane nieprawidłowo, tracą swoją siłę sprawczą. Intonowanie mantr może także mieć wymiar mentalny. Według Yoga Yājñavalkya mantra wypowiadana cicho ma tysiąc razy większy efekt niż intonowana głośno, zaś mantra recytowana w umyśle jest tysiąc razy potężniejsza niż powypowiadana szeptem (YJ 2.15).

Istnieją mantry okresu wedyjskiego albo wywodzące się z czasów późniejszych (tzw. mantry puraniczne). Niektóre mantry mają formę tekstową i można je stosunkowo łatwo przetłumaczyć. Najczęściej ich treść stanowi adorację jakiegoś boga, siły natury lub mędrca, która często połączona jest z prośbą o pomyślność, duchowe wyzwolenie, prawdziwą wiedzę lub pomoc w przezwyciężaniu przeszkód. Przykładem takiej mantry może być Gāyatrī Mantra lub Mahāmṛtyuṃjaya Mantra.  Inne mantry (tzw. bīja mantry) składają się z krótkich, nieprzekładalnych sylab, zaś ich siła wynika z wibracji, które z sobą niosą. Najbardziej znane bīja mantry to np. Śrīṃ (uzdrawiająca), Hrīṃ (kojarzona z kreatywnością i oczyszczające serce) czy Huṃ (oczyszczająca ciało i eliminujące negatywne nastawienie). Mantrą typu bīja jest również OM, którą intonuje się często na początku i końcu mantr tekstowych lub samodzielnie jako element praktyki medytacyjnej.

Mantry mają także duże znaczenie w praktyce jogi – nawet jeden z rodzajów jogi (mantra yoga) polega głównie na recytowaniu mantr. W Yogasūtrach Patañjali zaleca skupianie uwagi na dźwięku OM (YS 1.28). Intonowanie OM i wnikanie w jego treść staje się zatem dla Patañjalego tym, co określa on mianem ālambana, a więc punktem skupienia uwagi medytującego. Taka praktyka pomaga również jego zdaniem w przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze jogi (YS 1.29).

Również współcześnie praktykę asan czasem poprzedza i kończy się intonowaniem mantr. Na przykład mantra recytowana przed rozpoczęciem praktyki w szkołach Ashtanga jogi jest hymnem na cześć Patañjalego i stanowi wyraz czci i wdzięczności dla twórcy Yogasūtr, a poprzez to także dla innych nauczycieli, dzięki którym możemy jogę praktykować i korzystać z jej dobroczynnych skutków. Pierwsza jej część jest cytatem z poematu Yoga Tārāvalī, autorstwa Śankary, druga najprawdopodobniej jest dziełem Bhojadevy, autora jednego z komentarzy do Yogasūtr. Również hymnem do Patañjalego jest Ananta Mantra, którą przekazywał swoim uczniom BSK Iyengar. Z kolei mantra śpiewana często na zakończenie praktyki jogi (Maṅgala Mantra), która pochodzi z Rydwedy, stanowi prośbę o prawość i uczciwość rządzących, a także o powodzenie dla każdego człowieka oraz szczęście i wolność dla wszystkich istot. Uczestnicząc w warsztatach jogi, można usłyszeć także mantrę, która zaczyna się od słów: „Oṃ saha nāvavatu” i pochodzi z Taittirīya Upaniṣad.  Matrę tę śpiewa się często przed przystąpieniem do wspólnych przedsięwzięć lub rozpoczęciem nauki, z tej racji nazywana jest mantrą nauczyciela/ucznia. Intonując tę mantrę prosimy o ochronę przed nieszczęściem, możliwość zaspokojenia głodu (który można rozumieć także jako głód wiedzy), energię i zaangażowanie do wspólnej pracy, a także o to żebyśmy pracowali zgodnie.

Zobacz także nasz kurs o mantrach – tutaj