Cikitsā
Słowo cikitsā pochodzi od rdzenia √kit, który oznacza „leczyć” lub „uzdrawiać” i jest często używane w Ajurwedzie i jodze na określenie działań, których celem jest pozytywne oddziaływanie na zdrowie człowieka. Powstała w okolicach V wieku Amarakośaḥ pisze, że cikitsā oznacza eliminację, zwalczenie lub unikanie choroby (cikitsā ruk-pratikriyā) (2.6.50). A zatem określenie cikitsā może występować w znaczeniu szerszym, w którym oznacza zarówno terapię jak i profilaktykę, a także w znaczeniu węższym, w którym oznacza wyłącznie terapię. W tekstach poświęconych Ajurwedzie można spotkać także termin śuddha–cikitsā, który określa terapię nie przynoszącą żadnych ubocznych skutków. Można więc powiedzieć, że w Ajurwedzie a także w jodze w podejściu do działań leczniczych, terapeutycznych czy profilaktycznych tkwi założenie, że podejmowane działania nie tylko powinny wpływać pozytywnie na zdrowie człowieka, ale także nie powinny powodować negatywnych efektów.
Choć samego terminu cikitsā tam nie znajdziemy, wzmianki o terapeutycznej roli praktyki jogi pojawiają się już w Yogasūtrach Patañjalego. Według niego liczne przeszkody na drodze jogi, w tym także choroby, mogą zostać usunięte poprzez praktykę świadomego intonowania dźwięku OM (YS 1.28-30). Z kolei towarzyszące tym przeszkodom dolegliwości, przygnębienie, drżenie członków oraz [nieregularny] oddech można wyeliminować dzięki skupieniu uwagi na jednym obiekcie (ekatattvābhyāsa), czyli głębokiej praktyce medytacji (YS 1.31-32). W okresie haṭhayogi znajdziemy już całą paletę praktyk, które oprócz stymulowania energii drzemiących w ciele jogina miały eliminować najrozmaitsze dolegliwości i wpływać pozytywnie na jego zdrowie. Dla przykładu, według Haṭhapradīpikā, matsyendrāsana pobudza ogień trawienny, paścimotānāsana redukuje tłuszcz brzuszny oraz także poprawia trawienie, zaś mayūrāsana zwalcza choroby żołądka oraz ułatwia eliminację zalegających jelita szkodliwych resztek niestrawionych pokarmów. Ta sama Haṭhapradīpikā opisuje również sześć praktyk oczyszczających (ṣaṭkarmani), których celem jest przygotowanie jogina do praktyki prāṇāyāmy i które także mają skutki terapeutyczne. Na przykład dzięki praktyce o nazwie dhauti znikać miały kaszel, astma oraz powiększenie śledziony, praktyka neti oczyszcza zatoki, zaś praktyka trāṭaka leczy choroby oczu. Podobnie pozytywne skutki zdrowotne przypisywane są praktyce samej prāṇāyāmy. Praktyka wychładzającej prāṇāyāmy śitalī miała np. obniżać gorączkę, dzięki ujjāyī znikają choroby gardła, natomiast sūryabhedana oczyszczać miała zatoki.
Wielkim propagatorem terapeutycznej i profilaktycznej roli praktyki jogi był Krishnamacharya. W swojej Yoga Rahasya podkreślał, że praktykowana zgodnie z własnymi możliwościami prāṇāyāma przynosi pozytywne skutki w terapii wszystkich chorób (YR 1.84). Jednak Krishnamacharya podkreślał jednocześnie, że praktyka jogi, której głównym celem jest terapia powinna być dostosowana do praktykującego i nie można powiedzieć, że dana asana czy prāṇāyāma jest zawsze skuteczna na taką czy inną chorobę. Również według jednego z wielkich uczniów Krishnamacharyi, TKV Desikachara, należy różnicować praktykę w zależności od potrzeb praktykującego. Inne postępowanie zaleca się w przypadku kogoś, kto jest zdrowy i praktykuje jogę w celach profilaktycznych (rakṣaṇa-krama), inne zaś, gdy mamy do czynienia z osobą chorą, wymagającą terapii (cikitsā-krama). W tym drugim przypadku konieczna jest adaptacja praktyki (np. sekwencji asan) do potrzeb i możliwości praktykującego.
Terapia jogą, czyli yoga–cikitsā, rozumiana w sensie wąskim, a więc jako leczenie chorób czy dolegliwości, wymaga nie tylko wielkiej wiedzy i wieloletniego doświadczenia, ale także indywidulanego podejścia. Dlatego współcześnie termin cikitsā używany będzie raczej w znaczeniu profilaktyki czy poprawienia dobrostanu organizmu poprzez regularną, najczęściej fizyczną, praktykę. Zapewne w tym właśnie kontekście określenia tego używał twórca metody Ashtanga jogi, Pattabhi Jois, który swoją pierwszą sekwencją asan nazywał właśnie yoga–cikitsā.