Cakra

W zależności od kontekstu pojęcie cakra znaczyć może koło, dysk, ale w języku jogi słowem tym określa się najczęściej ważne energetycznie miejsca zlokalizowane w tzw. ciele subtelnym (sūkṣma-sharīra) praktykującego. Cakra (także czakra lub czakram) wywodzi się z tradycji tantrycznej. Zgodnie z nią stanowiła ona punkt skupienia uwagi, który wizualizowany był zwykle w postaci energii przyjmującej formę dysku lub kwiatu lotosu. Cakra była zatem bardziej konceptem czy narzędziem medytacji niż realnie istniejącym fenomenem, choć wizualizowano ją zwykle w miejscach, w których ludzie doświadczają silnych emocji.

W tantrze występowało wiele, bardzo zróżnicowanych tradycji. W zależności od nich różnie opisywano także liczbę czakramów. Istniały systemy oparte o założenie np. pięciu, sześciu, siedmiu, dziewięciu, dziesięciu, dwunastu oraz dwudziestu jeden czakramów, czyli ważnych punktów przecięcia kanałów energetycznych (nāḍī). Teoria czakramów stosowana była głównie jako element procesu „instalowania” (nyāsa) boskich energii w subtelnym ciele praktykującego. Na potrzeby praktyki każdy czakram utożsamiany był z jednym z podstawowych żywiołów (ziemia, woda, ogień , powietrze, itd.) oraz kojarzonym z nim mistycznym dźwiękiem (bīja–mantra), a także z wybranym bóstwem. Utożsamienie takie nie miało jednak stałego charakteru, a więc określony czakram mógł być, w zależności od praktyki, wiązany np. raz z jednym raz z innym żywiołem i towarzyszącą mu mantrą, a także z różnymi bóstwami.

Współcześnie dominująca na Zachodzie teoria siedmiu czakramów w przeważającej mierze opiera na publikacji Johna Woodroffe (1918) (która odwołuje się do niezbyt wiernego przekładu XVI-wiecznego tekstu Pūrṇānandy), a także powstałych w kręgach teozoficznych teorii C.W. Leadbeatera (lata dwudzieste XX wieku). Na nasze rozumienie czakramów duży wpływ wywarły także teorie Karla Gustawa Junga. Współczesne rozumienie czakramów i sposób w jaki stosowane są podczas praktyki jogi stanowi zatem rodzaj swoistej syntezy dawnych tradycji tantrycznych, pojęć zaczerpniętych z Sanskrytu, zachodniego okultyzmu oraz nowoczesnej psychologii. Zgodnie z tym rozumieniem, każdemu czakramowi przyporządkowana jest więc nie tylko określona mantra, żywioł, kolor, dźwięk, zapach, organ zmysłu oraz kamień szlachetny, ale także jakiś rodzaj dyspozycji psychicznej czy stan duchowy.

Współcześnie wyróżnia się następujące czakramy:

Mūlādhāra cakra, nazywana także czakramem korzenia lub podstawy, która lokalizowana jest na samym dole kręgosłupa. W sensie psychologicznym czakram ten ma pozwalać nam skutecznie funkcjonować w świecie i mocno stąpać po ziemi. Osoby, których energia wiruje głównie wokół mūlādhāry będą zwykle praktyczne, pracowite i dbające codzienne sprawy. Energia tego czakramu decyduje o naszym fizycznym przetrwaniu i odpowiedzialności wobec siebie i innych. Nadmierne zanurzenie się w tej energii może mieć jednak nie ujemne skutki – wiąże  się z ciągłym niepokojem o byt i nadmiernym skupieniem na rzeczach materialnych.

Svādhiṣṭhana cakra, którą nazywa się ją również czaramem sakralnym i lokalizuje się go nieco poniżej pępka. Energia uwalniana w tym czakramie związana jest z doświadczaniem przyjemności, nie tylko natury seksualnej, ale także tej wynikającej z obcowania z szeroko rozumianym światem zmysłowym. Dzięki temu jesteśmy wrażliwi na doznania smakowe, zapachowe, ale także na dźwięki, barwy i formę. Energia tego czakramu uwalnia naszą kreatywność. Svādhiṣṭhana ma wpływ na nasze twórcze życie i docenianie jego smaku, wiązać może się jednak z brakiem stałości, zanurzeniem się w rozkoszach i  zaniedbaniem spraw bytowych lub/i własnego rozwoju.

Maṇipūra cakra umiejscawiana jest w okolicach pępka i z tej racji nazywana się ją również czakramem splotu słonecznego. „Słoneczność” tego czakramu kojarzona jest z żywiołem ognia, który oczyszcza i daje energię. Czakram ten jest miejscem, w którym silnie ujawnia się nasze ego, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Z jednej strony może to się wiązać z samoakceptacją, poczuciem psychicznej równowagi i zrozumieniem samego siebie, z drugiej – z potrzebą władzy nad innymi czy instrumentalizowaniem otaczającego świata.

Anāhata cakra zlokalizowana jest w okolicach mostka. Energia tego czakramu jest energią miłości, także w znaczeniu miłości bezinteresownej i skierowanej do wszystkich ludzi. W codziennym życiu może zatem znajdować swój wyraz w pracy na rzecz innych. Taki styl życia oparty na poświęceniu się może mieć także negatywne strony i prowadzić do nadwrażliwości lub zaniedbania własnych potrzeb.

Viśuddha cakra umiejscawiana, tam gdzie mieści się tarczyca i nazywana jest czakramem gardła. Energia tego czakramu kojarzona jest z wiedzą – nie tylko tą encyklopedyczną, ale również  mądrością płynącą ze studiowania klasycznych ksiąg i nauk doświadczonych mędrców. Viśuddha sprzyja także rozwojowi umiejętności komunikacyjnych, jest więc nazywana „czakrą nauczycieli”. Negatywną stroną energii płynącej z tego czakramu bywa gadatliwość i brak umiejętności słuchania innych.

Ājñā cakra mieści się w okolicach szyszynki i nazywana jest czasem czakramem trzeciego oka. Jej energia wiązana jest z duchowością, dlatego ma zapewniać poczucie stabilności, spokoju i jedności z porządkiem świata. Ājñā  odpowiadać ma również za intuicję.

Sahasrāra cakra zlokalizowana jest na czubku głowy i nazywana jest czakramem korony. Całkowite poddanie się w energii tego czakramu kojarzone jest czasem ze stanem głębokiej medytacyjnej absorbcji. W tym stanie – jak pisze autor współczesnej książki o czakramach, Harish Johari – „…nie ma już aktywności umysłu, nie ma tego, który wie, nie ma wiedzy, ani tego co jest jej przedmiotem”.

Teoria czakramów może być ciekawa dla współcześnie praktykujących jogę. Stąd zapewne bierze się jej popularność. Opis emocji czy stanów psychicznych powiązanych z poszczególnymi czakramami oddaje w jakieś mierze prawdę o nas i sposobie, w jaki funkcjonujemy w świecie. Każdy z nas ma potrzebę zapewnienia sobie bezpieczeństwa i podstawowych potrzeb bytowych. Odczuwamy pragnienie doświadczania rozkoszy i kreacji. Niekiedy ulegamy pragnieniu władzy nad innymi i gonimy za prestiżem, ale również drzemie w nas źródło nieograniczonej, bezinteresownej miłości. Możemy rozwijać swoją mądrość i intuicję, a czasem budzi się w nas potrzeba duchowych poszukiwań. Można zatem powiedzieć, że teoria czakramów – obok swego mistycznego wymiaru – w sposób bardzo obrazowy i praktyczny opisuje złożoność naszej natury, zaś praca nad emocjami i energiami wiązanymi z poszczególnymi czakramami może pomóc w naszym samorozwoju.