Abhiniveśa

Abhiniveśa czasem tłumaczy się jako lęk przed śmiercią, ale bardziej poprawnym tłumaczeniem byłoby „[uporczywe] przywiązanie [do życia]”. Słowo abhiniveśa zawiera w sobie upór, intensywność i przywiązanie właśnie. Samo niveśa oznacza miejsce pobytu lub miejsce zamieszkiwania. W języku jogi strach przed śmiercią ma zatem swoje źródło w głębokim zakorzenieniu się w otaczającej nas rzeczywistości, a więc w doznaniach zmysłowych, relacjach, wyobrażeniach o sobie i świecie.

W teorii jogi na śmierć patrzy się nieco inaczej niż na Zachodzie. Joga wyrastała w kulturze, w której dosyć powszechne było (i jest) przekonanie, że śmierć jest jedynie powtarzającym się etapem w cyklu reinkarnacji. Śmierć nie stanowi zatem dojścia do kresu danego nam na ziemi, linearnego czasu. Rozpoczyna ona jedynie kolejny cykl naszej wędrówki – do innych sfer czy wymiarów rzeczywistości, do kolejnego ucieleśnienia, a więc kolejnych narodzin w innej fizycznej postaci. Jak mówi Bhagavadgītā: „Jak człowiek porzucający zużyte ubranie bierze nowe, tak duch porzuca stare ciało i przyjmuje kolejne.” (BhG 2.22).

Taki sposób rozumienia śmierci odbiera jej piętno ostateczności. Jest ona powtarzającym się elementem pewnego cyklu. Ten cykl (saṃsāra – więcej tutaj) staje się pętlą, w której jesteśmy uwięzieni i która wiąże się z nieodłącznym cierpieniem towarzyszącym narodzinom, dojrzewaniu, dorosłemu życiu, chorobom, starzeniu się i umieraniu, a potem ponownym narodzinom, itd. Jednak również saṃsāra nie ma charakteru ostatecznego. Z pętli narodzin, życia i śmierci można się wyzwolić. Poprzez odpowiedni sposób życia i pewne praktyki możemy uniknąć kolejnego stanu bycia ucieleśnionym i związanego z tym cierpienia. W zależności od szkoły filozoficznej proces wyzwalania się z pętli saṃsāry może być opisywany różnie. Niejednakowo także będzie definiowany sam punkt dojścia, czyli stan, który po wyzwoleniu mamy osiągnąć. Większość szkół myślenia w hinduizmie (w tym także joga) będzie jednak zgodna, że przezwyciężenie śmierci i wyrwanie się z cyklu jest reinkarnacji jest możliwe. W tym sensie praktyka jogi była tradycyjnie określana jako sposób na wyzwolenie się z cierpienia i zwycięstwo nad śmiercią.

Abhiniveśa postrzegana będzie jako jedna z głównych przeszkód na drodze tego wyzwolenia. Zdaniem Patañjalego stanowi ona jedną z pięciu kleś (czyli przypadłości), które możemy przezwyciężyć dzięki praktyce kriyā yogi (YS 2.2). Autor Yogasūtr przeszkody tej nie bagatelizuje. Uznaje on przywiązanie do życia za jedną z głęboko zakorzenionych ludzkich cech, które dotyczy każdego – także kogoś, kto jest vidva, a więc wykształcony lub mający wiedzę (YS 2.9). Niezależnie zatem od teoretycznej wiedzy o tym, jaka jest rola i sens śmieci i wiary w to, co dzieje się po niej, każdy z nas musi mierzyć się zarówno z czysto biologicznym lękiem przed śmiercią jak i obawą przed utratą tego wszystkiego, co uznajemy za kluczową treść codziennego życia i z czym się identyfikujemy. Według Patañjalego  jednym z warunków wyzwolenie się saṃsāry, czyli pokonania śmierci, jest więc brak uporczywego przywiązania do życia.