Layayoga

Słowo laya dosłownie znaczy „rozpuszczać się”, „topnieć”, „znikać” lub „być wchłoniętym”. Czasem tłumaczy się je po prostu jako „brak aktywności umysłu”. Layayoga to zatem joga, w której następuje zatrzymanie funkcji konwencjonalnie rozumianego umysłu lub jego „rozpuszczenie”. Co do tego, jak stan taki osiągnąć, istniały jednak różne podejścia w zależności od epoki i tradycji, w której praktykę tę opisywano.

Layayoga jako jedna z metod praktyki pojawia się w tekstach źródłowych stosunkowo wcześnie. Opisywana jest już w powstałej w kręgach tantrycznego śaivizmu  Brahmayāmalatantra jako technika medytacji opartej o „wewnętrzne miejsca pustki” lub „wewnętrzny rezonans”, a także jako internalizację wizualizacji kontaktu z boginiami (yoginīmelaka). Jako jedną z czterech metod praktyki jogi wymienia ją powstała ok. XI-XII w. Amaraugha. W tekście tym praktyka laya polega na ciągłym skupieniu umysłu na Śivie. Layayoga jest więc tam praktyką medytacji, której przedmiotem jest postać boga, uważanego tradycyjnie za twórcę jogi. Nieco późniejsza Yogabīja wymienia layayogę jako jeden z czterech, następujących po sobie etapów, które łącznie stanowią „wielką jogę”. W tekście tym etap nazywany layayogą następuje po etapie haṭhayogi, dzięki której ciało zostaje oczyszczone. Wówczas właśnie następuje „rozpuszczenie umysłu”, któremu towarzyszy uspokojenie oddechu (pavanaḥ sthairyam), a następnie stan ekstatycznego szczęścia (YB 151).

Nieco więcej miejsca tematowi poświęca powstała ok. XIII w. Dattātreyayogaśāstra. W tekście tym czytamy, że layayoga pojawia się jako wynik „rozpuszczenia umysłu” (cittalayāt) poprzez specjalne, tajemne techniki (saṃketaiḥ), których nauczał sam Śiva (DYŚ 15). Technik tych ma być bardzo wiele (15 milionów), ale autor Dattātreyayogaśāstra podaje ich zaledwie kilka. Pośród nich znajdują się: nieustanna medytacja na pustce (śūnya), medytacyjne skupienie uwagi na wierzchołku nosa, tyle głowy lub przestrzeni między brwiami, a także przyjęcie pozycji leżącej przypominającej asanę znaną później jako śavāsana. Wszystkie te techniki mają być praktykowane w odludnym miejscu w stanie uspokojenia i relaksu (śithila). (DYŚ 21-25). Według Dattātreyayogaśāstra techniki laya są zatem rodzajem medytacji, której ostatecznym efektem jest osiągnięcie stanu zatrzymania (rozpuszczenia) funkcji mentalnych.

Współcześnie layayoga jest praktykowana raczej rzadko. Czasem można spotkać się z terminem layayoga  jako nazwą zbioru ezoterycznych praktyk, które łączą m.in. medytację, wizualizację, mantry, yantry, teorię czakramów oraz niektóre techniki haṭhayogi. Praktykę layayogi określa się także niekiedy mianem kuṇḍalinīyoga, choć nie chodzi tu o metodę, której nauczał Yogi Bhajan począwszy od końca lat 60-tych XX w. w USA.