Dṛṣṭi

Słowo dṛṣṭi  oznacza spojrzenie, wzrok lub punkt skupienia wzroku/uwagi. W języku jogi dṛṣṭi oznacza skierowanie wzroku w jakieś ściśle zdefiniowane miejsce podczas praktyki. Koncepcja ta pojawia się już np. w liczącym ponad 2000 lat dziele, jakim jest Bhagavadgītā, gdzie czytamy, że podczas medytacji  jogin powinien ciało, szyję i głowę trzymać prosto „…cały czas patrząc na czubek nosa” (nāsikāgram) (BhG 6.13). Idea, że podczas praktyki jogi ważne jest skupianie wzroku w jakimś konkretnym punkcie odrywa także ważną rolę w tekstach nurtu haṭhayogi. Dla przykładu Haṭhapradīpikā radzi, aby podczas praktyki np. padmāsany oraz simhāsany wzrok umiejscowić na czubku nosa (nāsāghre) (odpowiednio HP. 1.45 i 1.51),  zaś podczas praktyki  siddhasāsany oraz khecarī mudry – pomiędzy brwiami (bhruvorantaram) (odpowiednio HP 1.35 i 3.31).

Kierowanie wzroku w jakieś konkretne miejsce podczas praktyki jogi miejsce mogło służyć różnym celom. Najbardziej oczywistym było uspokojenie umysłu i skupienie uwagi. Zatrzymanie wzroku w jednym miejscu, szczególnie gdy spojrzenie jest spokojne, miękkie i lekko rozmyte, niejako „wyłącza” zmysł wzroku i sprzyja koncentracji.  Kierowanie wzroku w wybrane przez siebie miejsce było także elementem praktyki pratyāhāry, czyli szeroko rozumianej kontroli zmysłów, która jest uznawana w jodze za konieczny warunek kontroli umysłu. Jak to lakonicznie ujmuje Gheraṇḍasaṃhitā: „Tam gdzie podąża wzrok (dṛṣṭi), tam znajduje się umysł” (GhS 4.3a). Postulat kierowania wzroku między brwi może mieć swoje źródło również w przekonaniu, że tam właśnie znajduje się ważne centrum energetyczne na mapie naszego subtelnego ciała. Skupienie uwagi na tym miejscu miało odgrywać zatem ważną rolę w osiągnięciu stanu głębokiej medytacji. Być może właśnie dlatego Haṭhapradīpikā podkreśla: „Dopóki oddech zatrzymany jest w ciele, umysł pozostaje w stanie bezruchu, a wzrok spoczywa między brwiami (dṣṭirbhruvormadhye), skąd miałby się brać lęk przed śmiercią?” (HP 2.40).

Także współcześnie podkreśla się, że kontrola zmysłu wzroku podczas praktyki pomaga uniknąć rozglądania się wokół siebie, co sprzyja skupieniu. Znacznie dṛṣṭi podczas praktyki asan jest szczególnie podkreślane w Ashtanga jodze. W tej metodzie wyróżnia się osiem zewnętrznych punktów skupienia wzroku, według precyzyjnie zdefiniowanego schematu, w którym przyjmowana pozycja powiązana jest z określonym rodzajem dṛṣṭi. Są to: aṅguṣṭha dṛṣṭi (wzrok na kciuk, lub duży palec u nogi), bhrūmadhya dṛṣṭi (wzrok między brwi), nāsāgra dṛṣṭi (wzrok na czubek nosa), hastāgra dṛṣṭi (wzrok na czubek dłoni), pārśva dṛṣṭi (wzrok skierowany w bok – na prawo lub lewo), ūrdhvā dṛṣṭi (wzrok do góry), nābhi dṛṣṭi (wzrok na pępek) oraz pādayoragra dṛṣṭi (wzrok na czubek stopy). Niektórzy nauczyciel podkreślają także znaczenie antara dṛṣṭi, czyli kierowania wzroku/uwagi/skupienia do wewnątrz, na naszym prawdziwym ja, co nadaje praktyce fizycznej także medytacyjny czy duchowy wymiar.