Bhastrikā

Bhastrikā to jedna z ośmiu prāṇāyām, czyli praktyk oddechowych, wymienianych przez m.in. Haṭhapradīpikę. Jest to prāṇāyāma nietypowa, bo łącząca technikę szybko-oddechową z wolno-oddechową. W pierwszej fazie (szybko-oddechowej) praktykujący jogin robi serię szybkich wdechów i wydechów nosem, przy czym wydech jest mocny i aktywny, wywoływany przez nagłe wciągnięcie pępka, zaś wdech jest pasywny i generowany w wyniku rozluźnienia mięśni brzucha. Taka seria szybkich wdechów i wydechów przypomina pracę kowalskiego miecha i stąd bierze się nazwa tej prāṇāyāmy (bhastrā w Sanskrycie znaczy miech). Po serii kilkudziesięciu takich serii wdechów i wydechów (liczba zależy od stopnia zaawansowania praktykującego), jogin wydycha powietrze do końca, a następnie przystępuje do drugiej, wolno-oddechowej fazy bhastriki: prawą dłoń układa w kształcie viṣṇu mudry (palec wskazujący i środkowy zgięty do wewnątrz dłoni), palcem serdecznym połączony z małym palcem zamyka lewą dziurkę od nosa, a następnie wciąga powietrze prawą dziurką od nosa. Ten wdech jest już bardzo spowolniony, subtelny i ciągły. Wydech następuje lewą dziurką od nosa (prawa jest wówczas zamknięta kciukiem) w podobny sposób jak wdech, ale jest od niego dwukrotnie dłuższy. W wersji pełnej między takimi spowolnionymi wdechem a wydechem następuje zatrzymanie oddechu (tzw. kumbhaka), która zwykle trwa tak długo, jak wydech, a dopiero po niej następuje wydech.

Wyróżnia się cztery rodzaje bhastriki, przy czym faza szybko-oddechowa w każdym z nich wykonywana jest podobnie szybko, wydech jest aktywny, a wdech pasywny. Oprócz tej opisanej powyżej można spotkać się także z wersją, w której jogin wykonuje fazę wolno-oddechową obiema dziurkami do nosa zarówno podczas wdechu jak i wydechu. Inne, znacznie mniej popularne warianty polegają na wykonywaniu fazy szybko-oddechowej raz przez jedną raz przez drugą dziurkę od nosa, przy czym zmiana dziurek może odbywać się w ramach jednej serii oddechów lub z serii na serię. W tych dwóch ostatnich przepadkach odpowiednio zmianie ulega także sposób manipulowania dziurkami od nosa w fazie wolno-oddechowej.

Bhastrikā łączy zalety technik szybko i wolno-oddechowych. W fazie pierwszej (szybko-oddechowej) gwałtownie podnosi się poziom tlenu we krwi, zwiększa się rytm pracy serca, aktywowany i oczyszczany jest cały układ oddechowy, a układ trawienny i organy wewnętrzne w okolicach brzucha ulegają swoistemu auto-masażowi. Ta faza podnosi także temperaturę ciała i przyspiesza metabolizm. Z kolei faza wolno-oddechowa zwiększa nieznacznie poziom dwutlenku węgla w organizmie, dzięki czemu polepsza się przyswajanie tlenu na poziomie komórkowym, zaś jogin wprowadza się w stan uspokojenia i wyciszenia.

O dobroczynnych skutkach praktyki bhastriki pisze już XV-wieczna Haṭhapradīpikā (2. 65-67). Według niej, dzięki tej praktyce można pozbyć się zaburzeń określanych przez Ajurwedę jako vāta, pitta oraz kapha doṣa, a także wzmóc wewnętrzny ogień w ciele (poprawa metabolizmu i trawienia). Praktyce bhastriki przypisuje się także wymiar energetyczny i duchowy – budzić ma ona energię kuṇḍalinī oraz umożliwiać odblokowanie trzech blokad energetycznych (tzw. granthi). Dla zmaksymalizowania takiego oddziaływania bhastriki zaleca się wykonywanie jej w podmāsanie.

Bhastrikā jest trudną i zaawansowaną praktyką, szczególnie w wersji pełnej – tj. połączona z zatrzymaniem oddechu (kumbhaka). Powinna być zatem praktykowana jedynie pod kierunkiem doświadczonego nauczyciela. Przygotowanie do niej wymaga także czasu i regularnej praktyki innych technik oddechowych, a szczególnie perfekcyjnego opanowania techniki kapālabhāti. Z uwagi na bardzo mocny, energetyzujący i rozgrzewający charakter pierwszej fazy szybko-oddechowej praktykę bhastriki odradza się kobietom w ciąży, podczas okresu, a także wszystkim osobom cierpiącym na choroby serca, układu krążenia lub układu oddechowego. Po zakończeniu praktyki nie powinno się wstawać lub wykonywać gwałtownych ruchów. Wręcz przeciwnie, zaleca się relaks w śavāsanie lub pozostanie w siedzącej pozycji medytacyjnej przez dłuższą chwilę.