Ananda

Pojęcie „ānanda” oznacza w Sanskrycie szczęście, radość, zadowolenie i rozkosz, także tę fizyczną. Zwykle kiedy na co dzień mówimy o radości czy szczęściu mamy na myśli pewien emocjonalny stan, który został spowodowany lub wywołany przez jakieś doznanie zmysłowe, wydarzenie lub interakcję ze światem zewnętrznym. Nawet kiedy odczuwamy stan radości, której źródła nie do końca potrafimy zidentyfikować zakładamy, że jest on przez coś/kogoś wywołany, powstał dzięki jakiemuś zbiegowi okoliczności, czy jest odbiciem pewnych stanów psychofizycznych. Nasze codzienne stany radości czy egzaltacji mają także to do siebie, że szybko mijają wraz ze zmianą okoliczności zewnętrznych lub wewnętrznych. W teorii jogi ānanda może być rozumiana na różne sposoby, ale jest to stan, który wykracza poza takie codzienne rozumienie tego terminu.

U Patañjalego ānanda występuje jako trzeci z czterech etapów głębokiej medytacji, nazywanej przez niego asaṃprajñāta samādhi (YS 1:17). Według autora Yogasūtr w procesie medytacji doświadczamy zatem w pewnym momencie stanu wewnętrznej radości czy ekstazy. Zdaniem niektórych komentatorów doświadczenie to wynika z całkowitego skupienia uwagi nie na przedmiotach zewnętrznych czy ich własnościach, ale na naszych instrumentach poznawczych, które – pozostając w stanie wewnętrznej równowagi (sattva) – są ze swojej natury źródłem ānanda. Stan ten ma jednak – według Patañjalego – charakter jedynie pewnego etapu i nie jest celem samym w sobie. Bhagavadgītā wyraźnie przestrzega zresztą, że tego typu doznania mogą również powodować przywiązanie, krępujące jogina w jego dalszej drodze (BhG 14:6).

W tradycji myślenia niedualistycznego, reprezentowanej np. przez Wedantę, ānanda jest jedną z trzech niezmiennych i trwałych własności naszego prawdziwego JA, czyli Brahmana. Dzięki praktyce możemy zatem zrozumieć i doświadczyć, że tak naprawdę wszystkie codzienne stany szczęścia i radości są w istocie nie tylko ulotne, ale pozbawione realności, a prawdziwe szczęście, czy stan permanentnej ekstazy, jest po prostu częścią naszej prawdziwej natury – podobnie jak istnienie (sat) i bycie świadomym (cit). W jodze opartej na filozofii niedualistycznej doświadczanie stanu sat-cit-ānanda jest więc ostatecznym celem praktyki.

W zależności od szkoły filozoficznej termin ānanda będzie zatem mógł być rozumiany różnie. Jednak w jodze doświadczanie takiej wewnętrznej ekstazy czy szczęścia nie ma raczej źródła w zewnętrznych doznaniach zmysłowych, codziennych przyjemnościach czy przelotnych stanach umysłu. Przeciwnie, ānanda jest czymś, czego szukać należy w nas samych lub/i wynika z naszej własnej natury, a dzięki praktyce jogi stan ten próbujemy odkryć i go doświadczyć. Prawdziwe szczęście znajduje się już w nas samych, musimy go tylko odkryć.