Avidyā

Avidyā jest jednym z kluczowych terminów teorii jogi. Samo słowo jest zbudowane w formie przeczenia („a” jest w Sanskrycie przedrostkiem negującym) i oznacza niewiedzę, brak zrozumienia lub ignorancję. Avidyā stanowi jedną z głównych przeszkód na drodze jogi i z niej także biorą się inne przeszkody: nasze ego (asmitā), przywiązanie lub pragnienie (rāga), awersja lub niechęć (dveṣa), czy uporczywe przywiązanie do życia (abhiniveśa). Przeszkody te Patañjali określał jako kleśe – czyli trwałe przypadłości czy wręcz choroby (umysłu). Podobnie jak inne kleśe, avidyā trwale zakłóca nasz obraz świata i nie pozwala zrozumieć tego, co jest naprawdę istotne. Patañjali definiuje avidyę poprzez jej skutki i twierdzi, że za jej sprawą właśnie nie potrafimy rozróżnić między czymś trwałym i nietrwałym, czystym i zepsutym oraz poszukujemy szczęścia tam, gdzie można znaleźć jedynie cierpienie (YS 2.5). W rezultacie mamy skłonność nie tylko do  zajmowania się tym, co nieistotne, zmienne i ulotne, ale mylnie rozumiemy kim tak naprawdę jesteśmy, utożsamiając się z naszym ciałem, rzeczami materialnymi oraz wszystkimi historiami, które samemu o sobie opowiadamy.

Avidyā wydaje się zatem czymś znacznie bardziej fundamentalnym niż błędna percepcja rzeczywistości (viparyaya), która jest jedną z citta- vṛtti, opisywanych przez Patañjalego w sūtrach 1.6-11. W przypadku błędnej percepcji konfrontacja z faktami pozwala najczęściej zrozumieć, że tkwiliśmy w błędzie. Avidyā natomiast ma charakter bardziej fundamentalny. Przypomina rodzaj zaburzającego widzenie filtra (czy okularów), przez który nieustannie błędnie postrzegamy rzeczywistość i samego siebie, nie zdając sobie nawet sprawy z faktu jego istnienia. Dopiero dzięki ugruntowaniu (anuṣṭhāna) w praktyce jogi możemy uświadomić sobie stan własnej ignorancji. Wówczas uzyskujemy pełną jasność widzenia czy – jak to nazywał Patañjali – różnicującą wnikliwość czy penetrującą percepcję rzeczywistości (vivekakhyāti) (YS. 2.28), dzięki której osiągamy prawdziwą wiedzę (vidyā) o świecie i o nas samych. Poza nielicznymi wyjątkami avidyā jest zatem stanem nam przyrodzonym, rodzajem pierwotnej ignorancji, brakiem zrozumienia prawdziwej istoty rzeczy, zaś drogą na wyzwolenie się z niej jest praktyka jogi właśnie.

Zrozumienie znaczenia pojęcia avidyā w jodze Patañjalego (czy w ogóle w teorii jogi) pozwala lepiej uchwycić sens różnych elementów praktyki jogi opisywanych w Yogasūtrach. Bez samodyscypliny (tapas) nie będziemy bowiem w stanie ograniczyć wpływu świata zewnętrznego na nasze zmysły, a w rezultacie na postrzeganie rzeczywistości. Nie praktykując zadowolenia (santoṣa) z tego, co mamy oraz unikania gromadzenia rzeczy zbędnych (aparigraha), trudno wyzwolić się z pogoni za coraz to nowymi przedmiotami i doznaniami, utwierdzamy się więc jedynie w błędnej percepcji świata. Bez wnikania w naturę samego siebie i zadania sobie pytania kim naprawdę jesteśmy (svādhyāya) nie uświadomimy sobie własnej ignorancji, a więc faktu, że utożsamiamy się z rzeczami materialnymi i ulotnymi. Nie próbując uspokoić świadomości poprzez skupienie uwagi  (dhāraṇā) i medytację (dhyāna), definiujemy się jedynie poprzez przedstawienia własnego umysłu (citta-vṛtti), generowane przez avidyę i pozostałe kleśe, które się nią karmią.