Mahāmudrā

Maha znaczy „wielki” mudrā to „pieczęć” lub „zamek”. Mahāmudrā jest jedną z najstarszych, udokumentowanych praktyk haṭhayogi. W przeciwieństwie do popularnych współcześnie mudr, które polegają na specyficznym ułożeniu dłoni (mudrā znaczy także „gest”), mahāmudrā jest w istocie techniką oddechową. Łączy w sobie trzy elementy: pozycję jogiczną (āsana), założenie bandhy oraz wstrzymanie oddechu (kumbhaka). Najstarszym tekstem, w którym zleźć można wzmiankę na temat tej techniki jest powstała w okolicach X wieku w kręgach tantrycznego buddyzmu Amṛtasidhi. Jej dokładny opis znajdziemy w powstałej ok. 100 lat później Amaraugha. Bardzo podobny opis przytacza także XV-wieczna Haṭhapradīpikā.

Technika mahāmudry polega na wzięciu głębokiego oddechu przez usta, a następnie zatrzymaniu oddechu na pewien czas przy jednoczesnym zamknięciu gardła za pomocą jālandhara bandhy. Praktyka ta wykonywana jest w pozycji siedzącej, przypominającej nieco popularną współcześnie jānuśīrṣāsanę – jogin prostuje prawą nogę chwytając dłońmi za jej piszczel, zaś lewa noga pozostaje zgięta, tak aby lewa pięta naciskała na krocze. Następnie powietrze wydycha nosem, przy czym wydech ma być długi, swobodny, subtelny i niewymuszony. Głównym celem praktyki mahāmudry było pobudzenie drzemiących w ciele energii życiowych (kuṇḍalinī), które w konsekwencji prowadzić miało do długowieczności oraz duchowego wyzwolenia. Tak technikę tę opisuje wspomniana Amaraugha: „Uciskając krocze lewą piętą, [jogin] powinien obiema rękami wyprostować prawą nogę i wziąć oddech przez usta. Zamykając gardło powinien zatrzymać oddech w górnej części [centralnego kanału – suṣumṇā] . Tak, jak wąż uderzony kijem staje się [prosty] jak kij, tak zwinięta śakti  [tj. kuṇḍalinī] nagle prostuje się” (Amaraugha  29-30).

Według Haṭhapradīpiki praktyka mahāmudry ma na celu pobudzenie wewnętrznej energii kuṇḍalinī i skierowanie jej do góry, wzdłuż centralnego kanału energetycznego (tzw. suṣumṇā nāḍī), który biegnie równolegle do kręgosłupa. Według teorii haṭhayogi, pobudzona w ten sposób energia Kuṇḍalinī, która kojarzona jest z energią słoneczną, łączy się z energią księżycową znajdującej się w okolicach czoła praktykującego, w wyniku czego ciało jogina zalewa amṛta (nektar nieśmiertelności).  „Nasączając ciało od stóp do głowy nektarem nieśmiertelności (amṛta), [jogin] osiąga doskonałość ciała, wielką siłę i niespożytą energię” – pisze Haṭhapradīpikā 4.53. Praktyka mahāmudry ma jednak nie tylko wymiar duchowy, ale także pomaga w zwalczaniu rozmaitych zaburzeń percepcji (w tym avidyā) oraz zapobiega wielu chorobom, a nawet niweluje negatywne skutki szkodliwych substancji. Miała prowadzić ona także do uzyskania perfekcji i nadzwyczajnych jogicznych umiejętności (siddhi) (HP 3.13-17).

Współcześnie mahāmudra praktykowana jest stosunkowo rzadko. Jej praktykę zalecał Krishnamacharya w swojej Yoga Makaranda. Podkreślał on, że praktyka tej i innych mudr pomaga utrzymać prawidłowy ruch różnych typów vāyu w kanałach energetycznych i zapobiega chorobom. Jego uczeń, A.G. Mohan, także postuluje praktykę mahāmudry w celach terapeutycznych. Jego zdaniem, w zależności od skupienia na pracy różnych części ciała, dzięki tej praktyce możemy uzyskać różne pozytywne skutki zdrowotne.