Prāṇāyāma

„Prāṇa” znaczy oddech, „ayāma” to kontrola; prāṇāyāma zatem to kontrola oddechu. Prāṇāyāma jest jedną z najstarszych udokumentowanych praktyk jogi. Była praktykowana jako rodzaj tapas (praktyki ascetyczne, dyscyplinujące) już w czasach historycznego Buddy (2500 lat temu). Jeszcze wcześniej o znaczeniu oddechu w praktyce kontroli umysłu wspomina Chāndogyopaniṣad.  Kilka wieków później Mahābhārata wymienia prāṇāyāmę jako jedną z dwóch metod medytacji.

Prāṇāyāma została uznana za integralną część praktyki jogi przez Patañjalego. Zdaniem autora Yogasūtr, dzięki niej zniszczone zostaje coś, co nazywa „zasłoną jasności” (prakāśāvaraṇam), a więc – mówiąc nieco mniej poetycko – nasz umysł jest w stanie bez zakłóceń obserwować swoją prawdziwą naturę (YS 2.52). Dodatkowo Patañjali twierdzi, że praktyka prāṇāyāmy tworzy „gotowość umysłu do skupienia” (dhāraṇāsu yogyatā manasaḥ) (YS 2.53). Praktyka oddechowa jest zatem dla niego drogą do pierwszego etapu praktyki medytacyjnej (dhāraṇā), która z kolei zmierza do medytacji właściwej (dhyāna), prowadzącej do stanu głębokiej medytacyjnej absorbcji (samādhi).

W dziełach tantrycznych praktyki oddechowego stają się coraz bardziej złożone i zalecane są jako jeden z elementów rytuałów oczyszczających oraz stymulujących przepływ energii w ciele. Dokładne opisy praktyk oddechowym zaleźć można w głównych dziełach poświęconych praktyce haṭhayogi (np. Haṭhapradīpikā, Gheraṇḍasaṃhitā). Od tej pory praktyka prāṇāyāmy uznawana jest za doskonałą metodę wpływania na energię naszego ciała oraz sposób na uspokojenie umysłu i przygotowanie go do medytacji.   Autor XVIII-wiecznej Rājayogāmṛta twierdzi nawet, że: „Poprzez prāṇāyāmę można osiągnąć perfekcję w różnych rodzajach jogi. Bez prāṇāyāmy joga jest całkowicie nieskuteczna” (RYA 1.22).

Współcześnie coraz powszechniej uznaje się dobroczynny wpływ praktyk oddechowych na zdrowie człowieka. Według badań prowadzonych przez założony w 1924 r. przez słynnego Kuvalyanandę Kaivalyadhama Yoga Institute regularna praktyka prāṇāyāmy oraz towarzyszących jej praktyk przygotowujących i oczyszczających ma pozytywny wpływ nie tylko na układ oddechowy, ale także na układy krążenia, trawienny, endokrynalny oraz nerwowy.

Według Haṭhapradīpiki wyróżnia się osiem technik prāṇāyāmy: sūryabhedana, ujjāyī, sītkārī, śitalī, bhastrikā, bhrāmarī, mūrcchā oraz plāvinī.

Więcej o technikach oddechowych w haśle kumbhaka. Zobacz także hasła: prāṇa, vāyu, ujjāyī, bhrāmarī, anuloma viloma, nāḍīśodhana.