Sattva

Słowo sattva pojawia się dosyć często w tekstach o jodze i Ajurwedzie i zwykle nie jest tłumaczone. Nie ma w tym nic dziwnego, bo termin ten jest wyjątkowo trudny do przełożenia, jego znaczenie zaś zależy od kontekstu, w którym występuje. Najczęściej mówimy o stanie sattva lub stanie sattwicznym (ewentualnie satwicznym), o sattwicznej naturze, sattwicznych praktykach, a także o sattwicznym jedzeniu, diecie lub stylu życia. Słowo sattva najczęściej kojarzy się z takimi własnościami, jak: dobro, harmonia, równowaga, zdrowie, a także jasność (także jasność myślenia), czystość czy świetlistość.

W Sanskrycie samo słowa sattva znaczyć może: istnienie, rzeczywistość, prawdziwą esencję, umysł lub jaźń, świadomość, energię, siłę charakteru, odwagę, samokontrolę, mądrość, życie lub oddech życia. W filozofii Sāṃkhya, która wywarła ogromy wpływ na cały hinduizm, w tym także na jogę, sattva jest jednym z trzech atrybutów natury (prakṛti), które określa się jako guṇy. Obok sattva-guṇa istnieją jeszcze rajas–guṇa oraz tamas-guṇa. Ponieważ zgodnie z tą filozofią nasz umysł (manas) oraz intelekt (buddhi) są subtelnym przejawem materialnego istnienia, pojęcie sattva odnosi się zatem także do stanu umysłu czy charakteru człowieka. Osoba sattwiczna będzie zatem kierować się z natury w kierunku dobra i szlachetnych zachowań. Jej umysł nie będzie ani pobudzony (rajas) and apatyczny (tamas), ale spokojny przepełniony wewnętrzną równowagą i energią skierowaną w stronę praktyk duchowych.

Według Yogavāsiṣṭha ludzie o sattwicznej naturze to tacy, którzy poszukują odpowiedzi na pytania dotyczące prawdy o swojej naturze i źródła życia. Jeśli uzyskają odpowiednie wsparcie, takie osoby mogą uzyskać wyzwolenie z karmicznego łańcuch wiecznych wcieleń. Sattwiczne działania szeroko opisuje Bhagavadgītā. Tematowi temu poświęcony jest w dużej części rozdział XVII, zgodnie z którym wiele naszych zachowań można sklasyfikować zgodnie z podziałem na trzy guṇy. Na przykład charakter sattwiczny, rajasowy lub tamasowy mogą mieć nasze praktyki religijne czy duchowe, praktyki samodyscypliny (tapas), dobroczynność czy działanie na rzecz innych, a także nasza dieta. W praktyce jogi stan sattva utożsamiany jest najczęściej ze stanem idealnej wewnętrznej równowagi, dzięki której jogin może wprowadzić się w stan głębokiej medytacji, która doprowadzi go do samādhi (medytacyjna absorbcja) i poznania własnej, prawdziwej natury. W Yogasūtrach Patañjalego sattva utożsamiana jest z naszym intelektem (buddhi), ale także występuje jako jedna z trzech guṇ. Niekiedy zamiast słowa sattva autor Yogasūtr używa terminu prakāśa (jasność, świetlistość lub światło), podkreślając, że dzięki praktyce jogi „zniszczeniu ulega zasłona [wewnętrznego] światła” (kṣīyate prakāśāvaraṇam), a zatem jogin wyzbywa się pobudzenia i apatii i uzyskuje stan wewnętrznej równowagi – czyli stan sattva właśnie. Temu właśnie w teorii jogi Patañjalego służy m.in. praktyka prāṇāyāmy (YS 2.52).