Kleśa

W teorii jogi termin kleśa jest na tyle trudny do przetłumaczenia, że najczęściej pozostawia się go w oryginale. Samo słowo oznacza „przypadłość”, „chorobę”, „ból” lub „cierpienie”. Ponieważ kleśe pojawiają się w naszym umyśle, można nazwać je przypadłością bądź chorobą umysłu. Ze sposobu, w jaki opisuje je Patañjali można wywnioskować, że przypadłości te mają charakter fundamentalny i trwale zakłócają nasz ogląd rzeczywistości. Kleśe zatem to rodzaj filtra (czy może okularów), przez który patrzymy na rzeczywistość, który ogląd tej rzeczywistości fałszuje, ale którego istnienia nawet nie podejrzewamy. Według Patañjalego kleśe są źródłem naszych poruszeń świadomości (citta-vṛtti) (YS 1.5), a więc to one są odpowiedzialne za buzujące w naszych głowach myśli, których uspokojenie jest definiowane jako cel jogicznej praktyki w słynnej definicji jogi Patañjalego („yoga jest uspokojeniem poruszeń świadomości” – yogaś cittavṛttinirodhaḥ) (YS 1.2). Kleśe powodują także, że nasza egzystencja przepełniona jest cierpieniem (duḥkha), a skoro joga ma nas z tego cierpienia wyzwolić, przezwyciężenie kleś będzie drogą do osiągniecia szczęścia.

Patañjali wymienia pięć rodzajów kleś. Są to ignorancja czy niewiedza (avidyā),  nasze ego (asmitā), przywiązanie czy pragnienie (rāga), awersja lub niechęć (dveṣa) oraz uporczywe przywiązanie do życia (abhiniveśa). Najważniejszą z nich, a więc najtrudniejszą do przezwyciężenia, jest avidyā (YS 2.4), a zatem wyzwolenie się z niej będzie podstawowym celem jogicznej praktyki. Desikachar, syn wielkiego Krishnamacharyi, mówił, że jego ojciec opisywał kleśe wykorzystując metaforę drzewa, którego pniem była właśnie avidyā-kleśa, zaś pozostałe kleśe, stanowiły wyrastające z niej konary. Metodą na wyzwolenie się z kleś jest zdaniem Patañjalego praktyka [ośmiu] członów jogi (czyli yoga-aṅga-anuṣṭhāna). Dzięki temu możemy zdać sobie sprawę z tego, że nasza percepcja jest zafałszowana, pozbyć się źródła tych fałszywych percepcji i uzyskać jasność widzenia, którą w Yogasūtrach określa się jako różnicującą wnikliwość czy penetrującą percepcję rzeczywistości (vivekakhyāti) (YS 2.28). Dzięki temu możemy osiągnąć stan głębokiej medytacyjnej absorbcji (samādhi), w którym nasza świadomość pozostaje w stanie całkowitego bezruchu, pogrążona jedynie we własnej naturze (svarūpe 'vasthānam) (YS 1.3).