Dveṣa

Dveṣa – czyli awersja, niechęć, wrogość – jest lustrzanym odbiciem rāga. Ta druga powstaje w wyniku doświadczania przyjemności, ta pierwsza „jest wynikiem cierpienia” (duḥkhānuśayī dveṣaḥ) – twierdzi Patañjali (YS 2.8). W efekcie przeszłych, nieprzyjemnych czy bolesnych doświadczeń nosimy w sobie zatem awersję do pewnych sytuacji, działań czy osób i staramy się unikać ich w przyszłości, aby nie doświadczyć cierpienia ponownie. Podobnie jak rāga, dveṣa wynika z fałszywej percepcji – twierdzi wielki komentator dzieła Patañjalego, Hariharānanda Āraṇya. Ta fałszywa percepcja polega na utożsamieniu się z tym, co w stosunku do nas samych jest w istocie zewnętrzne, a więc z naszymi doświadczeniami i odczuciami, które im towarzyszyły. W przypadku rāga są to doświadczenia przyjemnie, w przypadku dveṣa – bolesne. W rezultacie stajemy się więźniem schematycznego myślenia i zaczynamy niejako automatycznie reagować w taki sam sposób na pojawiające się w przyszłości sytuacje. Zdaniem Satyānada Sarasvati dveṣa wiąże nas mocniej niż rāga, a więc to właśnie awersji trzeba się pozbyć w pierwszej kolejności. Aby rozwijać swoją praktykę jogi, powinniśmy zatem wyzbyć się schematyzmu i automatyzmu reagowania na świat zewnętrzny i zrozumieć źródła naszych złych wspomnień i związane z nimi negatywne emocje. Konfrontując się świadomie z bolesnymi doświadczeniami, wyzwalamy się bowiem z ich oddziaływania i możemy funkcjonować w świecie bez pielęgnowania w sobie awersji, wrogości czy nienawiści. „Dla tego, kto nie ma w sobie awersji, nic nie jest przeszkodą, ale jeśli ktoś awersję odczuwa, przeszkody pojawiają się na każdym kroku.” – twierdzi Āraṇya.