Vāyu
Słowo vāyu znaczy „wiatr”, „oddech”, „powietrze” lub „energia życiowa”. W wedyjskim panteonie Vāyu to bóg wiatru. W teorii jogi termin vāyu kojarzony jest jednak głównie z teorią pięciu vāyu, a więc pięciu energii lub pięciu rodzajów prāṇy, które odpowiadają za dobrostan człowieka. Każdy z tych rodzajów vāyu odpowiada za inny aspekt naszego funkcjonowania zarówno na poziomie cielesnym jak i na poziomie mentalnym czy emocjonalnym. Dlatego teoria pięciu vāyu znajduje zastosowanie podczas praktyki prāṇāyāmy, a także w terapiach ajurwedyjskich. Wyróżnia się następujące rodzaje vāyu:
- Prāṇa vāyu (pra – naprzód + ana – oddech), utożsamiana jest zwykle z doświadczeniem wdechu oraz tym, jak nasze zmysły oraz ciało pozyskuje życiową energię poprzez zaczerpnięcie powietrza do płuc. Miejscem, w którym skupia się prāṇa vāyu są okolice klatki piersiowej. To wdech właśnie napełnia nas chęcią działania, kreatywnością, pobudza nas i rozgrzewa, powoduje, że chcemy kierować się ku światu i wchodzić z nim w interakcje. Prāṇa vāyu odpowiada także za naszą umiejętność czy mentalną siłę do przyjmowania. Zaburzenia prāṇa vāyu będą zatem przejawiały się brakiem woli działania, pragnieniem ucieczki od świata, a także niechęcią do przyjmowania tego, co świat być może ma nam do zaoferowania. Zaburzenia prāṇa vāyu mogą przejawiać się także nadmiernym skierowaniem się ku bodźcom zewnętrznym, odcięciem się wewnętrznych źródeł inspiracji oraz kreować dręczące, niemożliwe do zaspokojenia pragnienia.
- Apāna vāyu (apa – na dół + ana – oddech), utożsamiana jest zwykle z wydechem i lokalizowana jest w dole miednicy, poniżej linii pępka. Doświadczenie wydechu kojarzone jest z uspokojeniem, uziemieniem i introspekcją. Energia wydechu bywa także wychładzająca. Wydech niesie z sobą także umiejętność odpuszczania, nieprzywiązywania się oraz dystansowania się. Apāna vāyu odpowiada także za zdolność pozbywania się czy eliminacji. Na poziomie fizjologicznym chodzić może o eliminację toksyn i produktów przemiany materii; na poziomie mentalnym czy emocjonalnym – o pozbywanie się negatywnych myśli i emocji. Zaburzenia apāna vāyu powodować mogą lęki czy stany depresyjne, osłabienie i poczucie przytłoczenia toczącymi się wokół nas wydarzeniami.
- Samāna vāyu (sama – równy + ana – oddech) odpowiada za stan równowagi naszego organizmu oraz psychiki i lokalizowany jest w okolicach splotu słonecznego lub pępka. Dzięki samāna vāyu energie prāṇa vāyu i apāna vāyu znajdują się w stanie wzajemnej równowagi i mogą być prawidłowo absorbowane dla naszego dobra. Samāna vāyu jest momentem ciszy i zawieszenia miedzy wdechem i wydechem oraz wydechem i wdechem. Na poziomie fizjologicznym samāna vāyu odpowiada za przemianę materii, trawienie i regulację ciepłoty ciała. Na poziomie mentalnym czy emocjonalnym za „trawienie” myśli i emocji, a więc za umiejętność analizy, skupienia się i emocjonalnego balansu. To także dzięki samāna vāyu posiadamy zdolność spójnego postrzegania emocji i myśli. Zaburzenia samāna vāyu będą skutkować brakiem równowagi procesów fizjologicznych, zaś na poziomie psychicznym mogą przejawiać się m.in. jako obsesyjne przywiązanie, chciwość lub uporczywe trwanie przy szkodliwych nawykach czy błędnych poglądach.
- Vyāna vāyu (vya – rozprzestrzeniony + ana – oddech) odpowiada za rozprowadzanie składników odżywczych oraz energii i – jak sama nazwa wskazuje – przenika całe nasze ciało. Na poziomie fizjologicznym odpowiadać będzie np. za pracę mięśni, krwioobieg czy dystrybucję tlenu w tkankach. To właśnie vyāna vāyu zapewnia naszemu ciału integralność. Na poziomie psychicznym jest kluczowa w procesie mentalnej i emocjonalnym „cyrkulacji”, a więc umożliwia przepływ idei i uczuć. Dzięki vyāna vāyu możemy także odczuwać łączność z własnym ciałem oraz zakorzenienie procesów umysłowych oraz emocjami w naszej cielesności. Zaburzenia vyāna vāyu będą zatem powodować nie tylko problemy fizjologiczne, ale także poczucie wyobcowania w stosunku do świata lub własnego ciała. Zgodnie z teorią vāyu poczucie wyobcowania czy separacji w stosunku do własnego ciała, które może być wynikiem różnych traumatycznych przeżyć, będzie interpretowane jako właśnie zaburzenie vyāna vāyu.
- Udāna vāyu (uda – do góry + ana – oddech) kojarzona jest z ruchem energii do góry, a więc z transformacją i wzrostem. Ponieważ odpowiada za ekspresję, czyli mowę, płacz, śpiew, itp., lokalizowana jest w okolicach gardła. Na poziomie cielesnym udāna vāyu umożliwia wzrost organizmu dostarcza mu siły do rozwoju. Na poziomie psychicznym dostarcza nam pozytywnej energii, siły mentalnej, entuzjazmu i radości, dzięki czemu możemy w pełni realizować nasz potencjał. Udāna vāyu odpowiada także za ekspresję w sensie cielesnym, szczególnie witalność związaną z ruchem, może zatem realizować się np. poprzez taniec lub fizyczną praktykę jogi. Zaburzenia tego rodzaju vāyu mogą przejawiać się jako nieumiejętność wyrażania samego siebie albo – wręcz odwrotnie – mogą powodować arogancję, zadufanie w sobie, brak osadzenia w rzeczywistości lub nieuzasadnione ambicje.
Teoria pięciu vāyu wyrasta z tradycji wedyjskiej, ale z biegiem czasu została wzbogacona o nowe elementy i interpretacje. Jej charakterystyczną cechą jest postrzeganie człowieka jako istoty wieloaspektowej, którą przenikają różne energie. Utrzymanie odpowiedniej równowagi między tymi energiami jest kluczem do naszego dobrostanu i rozwoju – zarówno w sensie fizycznym, mentalnym jak i duchowym.