Prātibha

Prātibha znaczy “intuicja”, „inspiracja” lub „przebłysk zrozumienia” i jest pojęciem używanym zarówno w teorii jogi, tantrze, jak i hinduskiej poetyce (kāvyaśāstra). Według tej ostatniej prātibha to intuicja, której źródeł szukać należy w poprzednich wcielaniach i która jest podstawą wszelkiej poetyckiej twórczości. W tantrze z kolei prātibha kojarzona jest m.in. z intuicyjnym geniuszem twórczym Śivy i stanowi jedną z mocy (śakti) reprezentowanych poprzez jego partnerkę. W teorii jogi jednak pojęcie to odnosi się do drzemiącej w nas umiejętności instynktownego i natychmiastowego uchwycenia prawdy.

Według Patañjalego „z intuicji [rodzi się wiedza] wszystkiego” (prātibhād … sarvam) (YS 3.33). Prātibha poprzedza zatem pełne zrozumienie rzeczywistości (viveka), które powstaje w wyniku praktyki jogi i które jest środkiem do wyzwolenia z łańcucha reinkarnacji (YS 2.26). Jak to poetycko ujmuje przypisywany Vyāsie komentarz do Yogasūtr, prātibha jest stanem poprzedzającym osiągniecie wiedzy, „jak światło świtu poprzedza wschód słońca.” (YSBh 3.33). Osiągniecie przez jogina prawdziwej wiedzy o naturze rzeczywistości poprzedza zatem przebłysk intuicji. Według jednego wielkich komentatorów Yogasūtr, Vijñānabhikṣu, prātibha pojawia się samoczynnie, bez udziału nauczyciela. Prowadząca do wiedzy intuicja drzemie więc w każdym z nas i możemy ją sami obudzić, pod warunkiem, że dzięki praktyce jogi stworzymy po temu odpowiednie okoliczności.

Tak duże znaczenie intuicji w praktyce jogi nie wydaje się przypadkowe. Joga jako praktyka oparta na doświadczaniu z natury rzeczy wykracza poza czysto intelektualne rozumienie rzeczywistości. Prātibha  jest czymś w rodzaju specjalnej umiejętności czy specjalnej „jogicznej mocy” i nie bez powodu pojęcie to pojawia się w trzecim rozdziale Yogasūtr , gdzie opis tego typu mocy się znajduje. Wiedza osiągana przez praktykę jogi nie bierze się zatem z czysto teoretycznych rozważań.  Jak to podkreśla Haṭhapradīpikā: „Perfekcję w jodze osiąga się nie tylko poprzez czytanie mądrych ksiąg”. (HP 1.65)