Iśvarapraṇidhāna

Termin īśvarapraṇidhāna pochodzi z połączenia dwóch słów – īśvara (istota najwyższa, bóg) oraz praṇidhāna (głęboka medytacja, skupianie się, oddanie się kontemplacji). A zatem pojęcie īśvarapraṇidhāna przetłumaczyć można jako „medytację nad najwyższym” lub we wersji bardziej religijnej jako „oddanie się kontemplacji boga”.

Īśvarapraṇidhāna jako element praktyki jogi pojawia się w Yogasūtrach Patañjalego, który poświęca mu sporo uwagi. Po pierwsze, īśvarapraṇidhāna jest dla Patañjalego praktyką medytacyjną, podczas której – dzięki specjalnemu oddaniu (bhaktiviśeṣāt) – jogin uzyskuje ze strony īśvary rodzaj wyjątkowej przychylności (anugṛhṇāti), co zbliża go do osiągnięcia celu jogi, jakim jest samādhi (głęboka medytacyjna absorbcja) (YSBh 1.23). Po drugie, praktyka īśvarapraṇidhāna jest dla Patañjalego (obok tapas oraz svādhyāya) jednym z trzech filarów praktyki kriyayogi, umożliwiającej osłabienie działania trwałych przypadłości umysłu (kleśe), które są źródłem cierpienia i zakłócają naszą percepcję rzeczywistości (YS 2.1-2). Po trzecie wreszcie, īśvarapraṇidhāna jest w jego systemie jogi jedną z niyam (YS 2.45), czyli obowiązkowych praktyk wewnętrznych, które stanowią jeden z ośmiu członów prezentowanego w Yogasūtrach systemu jogi. Sam fakt, że w tak syntetycznym dziele, jakim są Yogasūtry, tyle miejsca poświęca się tej praktyce oznacza zatem, że dla Patañjalego īśvarapraṇidhāna miała istotne znaczenie.

Patañjali poświęca także sporo miejsca temu, jak rozumieć samo pojęcie īśvara. Do opisu tego nie używa jednak religijnych kategorii, które sprawiałby, że īśvara mógłby być łatwo utożsamiony z którymkolwiek hinduistycznych bogów, a na pewno nie przypomina Boga w rozumieniu judeochrześcijańskim. Autor Yogasūtr twierdzi jedynie, że īśvara to „specjalna istota duchowa” (puruṣaviśeṣa), która nie jest i nigdy nie była dotknięta przez trwałe przypadłości umysłu (kleśe), prawo karmy ani jego skutki (YS 1.24). Można więc zakładać, że w przeciwieństwie do joginów, którzy wyzwoli się z łańcucha ziemskich wcieleń dla īśvara problem wyzwolenia nigdy nie istniał, ponieważ doświadczenie bycia wolnym zawsze mu towarzyszyło. Īśvara jest również istotą, której moc nie ma sobie równych (YSBh 1.24). Co więcej, jest także bytem wszechwiedzącym (YS 1.25), który stanowi wsparcie dla wszystkich żywych istot (bhūtānugraha) w osiągnięciu wyzwolenia (YSBh 1.25), a także (zapewne z tego powodu właśnie) był nauczycielem pierwszych nauczycieli, bo sam nie jest dotknięty czasem (tzn. jest wieczny) (YS 1.26). Dźwiękowym wyrazem īśvary, nieodłącznie się z nim związanym jest dźwięk OṂ, którego intonowanie, połączone z wnikaniem w jego istotę, pozwala joginowi osiągnąć stan skupienia, uświadomienia sobie własnego wewnętrznego JA oraz pomaga przezwyciężać przeszkody stojące na drodze jogi (YS 1.27-29).

Taka definicja pojęcia īśvara sprawia oczywiście, że praktyka īśvarapraṇidhāna będzie rozumiana różnie w zależności od światopoglądu i religijnej afiliacji praktykującego. Osoby o skłonnościach religijnych będą rozumiały praktykę tę jako akt poświęcenia się adoracji wybranego przez siebie boga. Dla nich oddanie się bogu czy akt dewocji będzie stanowił sens ich praktyki (tzw. bhaktiyoga), zaś metodą praktyki będzie np. wspólnotowe intonowanie mantr (kīrtana) czy kultywowanie przekazów związanych z inkarnacją wybranego przez nich bóstwa. Osoby nie związane z kultem jakiegoś konkretnego boga lub przedkładające praktykę duchową nad ceremonie religijne będą zapewne podejmować praktykę īśvarapraṇidhāna bez odwoływania się do określonego kultu czy jego zewnętrznych przejawów. Dla wielu osób współcześnie praktykujących jogę (szczególnie na Zachodzie) praktyka ta może być także całkowicie pozbawiona wymiaru religijnego i stanowić raczej uznanie, że jesteśmy jedynie częścią większej całości, która nas przerasta i której nie do końca jesteśmy w stanie pojąć. W tym ostatnim rozumieniu īśvarapraṇidhāna staje się po prostu praktyką pokory.